Geschreven door Susan Drion
“Om onze kringlopen te sluiten hebben we meer land nodig. Wij verkennen nu verschillende manieren om dit te financieren.” Deze woorden komen van Rick en Arjuna Huis in ’t Veld, eigenaren van biologische melkveehouderij ‘De Melkbrouwerij’. Rick en Arjuna belichamen de landbouwvisie waar zoveel mensen het over hebben: ze zijn jong, verbinden met de stad, leveren een kwaliteitsproduct, voegen waarde toe door zelf te verzuivelen en weten als geen ander hun producten te verpakken in een goed verhaal. Een sleutelfactor voor hun succes en voor dat van vele andere boeren is financiering van landbouwgrond. Hoe kan dit worden vernieuwd, zodat Rick en Arjuna hun kringlopen ook echt kunnen sluiten?
De waarden van kringlooplandbouw
Verdienmodellen en financieringsvormen zijn eigenlijk twee zijden van dezelfde formule, verbonden door iets wat we waardecreatie noemen. Het ontwerp van financieringsvormen is niet passief en objectief, maar stuurt aan op bepaalde waardecreaties en dus ook op bepaalde bedrijfsvoeringen. Voor kringlooplandbouw is een nieuwe waardecreatie door boeren nodig. Alles geproduceerd op de boerderij is hierin waardevol, niets is afval, landbouw werkt samen met de natuur en past goed in het landschap.
Meer grond nodig
In deze nieuwe bedrijfsvoering is de bodem nog meer de basis van de voedselproductie. Boeren hebben individueel of in gezamenlijkheid voldoende grond nodig om kringlopen te sluiten. Veel boeren produceren op het moment zo intensief dat ze meer outputs genereren dan dat ze land hebben om het op te verwerken. Een transitie naar kringlooplandbouw zal dan waarschijnlijk ook betekenen dat veel boeren behoefte hebben aan extra land.
Huidige financieringsvormen lopen achter
De bestaande financieringsvormen voor landbouwgrond zijn meestal niet aangepast op de nieuwe waardecreatie van kringloopboeren. De grondprijs is gebaseerd op de marktwaarde van grond. Banken kunnen een lening verstrekken tegen marktconforme voorwaarden. Beleggingsinstellingen zoals A.S.R. of Fagoed rekenen met pachtbedragen die ook zijn gebaseerd op de marktwaarde van de grond. Naast dat dit een eenzijdige aanpak is, is het stellen van marktwaarde als enige maatstaf ook problematisch. Door de hoge marktwaarde van landbouwgrond zijn de financiële lasten van de grond vaak dusdanig hoog dat het boeren stimuleert tot intensivering. Boeren moeten immers genoeg verdienen om de pacht te kunnen betalen of de lening te kunnen terugbetalen. De keuze voor intensivering door de boer, brengt zowel hemzelf als zijn omgeving in een kwetsbare positie. Boeren maken zeer geringe marges en intensieve landbouw is een van de grootste bijdragers aan het biodiversiteitsverlies in Nederland.
Een nieuwe meetlat
Het is dus tijd voor een nieuwe meetlat, voor zowel verdienmodellen als financieringsvormen. Het Four returns framework van de landschapsherstellende organisatie Commonland biedt een mooi startpunt. Hier wordt gewerkt met vier soorten waarden: inspiratie (zoals hoop en zingeving), sociaal kapitaal (zoals banen en onderwijs), natuurlijk kapitaal (zoals bodemkwaliteit en biodiversiteit) en financieel rendement.
Ook de term ‘financieel rendement’ verdient een herdefiniëring. In de wereld van grondbeleggingen wordt financieel rendement normaliter berekend als een percentage van de marktwaarde. Drie procent financieel rendement op een hectare van €100.000, betekent een pacht van €3.000 voor de boer. Dit heeft niets te maken met hoeveel een boer verdient met die hectare.
Om de financiële lasten van het land en het inkomen van de boer weer in verbinding te brengen met elkaar, zal het uitgangspunt van financieel rendement moeten veranderen naar de productieve waarde van het land onder duurzame productievoorwaarden. De productieve waarde van het land is afhankelijk van de opbrengst. Het kader van ‘duurzame productievoorwaarden’ zorgt ervoor dat het verbeteren van de productieve waarde niet ten koste gaat van de andere soorten waarden. Dit nieuwe uitgangspunt waarborgt de kwaliteit van de grond op lange termijn en neemt de prikkel weg bij boeren om te moeten intensiveren.
Financiering van grond radicaal vernieuwen
Terug naar Rick en Arjuna. Hoe kunnen deze inzichten helpen in hun wens kringlopen te sluiten? Het antwoord is tweedelig. Op de lange termijn zal het landbouwgrondbeleid zich moeten aanpassen. Als we het uitgangspunt van four returns kiezen in plaats van het uitgangspunt van marktwaarde, dan is maar de vraag of de vrije markt de plek is om grond te verhandelen. De vrije markt is immers een product van vraag en aanbod en de marktwaarde speelt de hoofdrol. Misschien is het beter als de overheid op basis van deze nieuwe uitgangsprincipes de koop- en pachtprijzen gaat reguleren, net zo als dat voor de jaren zestig gebeurde. Dit is een fundamenteel andere visie op landbouwgrond en zeker geen snelle oplossing.
Op korte termijn zijn er kansen voor een vernieuwend financieel instrument: een soort maatschappelijk grondfond dat de pachtprijs bepaalt op basis van de four returns. Dit fonds geeft boeren de financiële ruimte om duurzaam te ondernemen en de zekerheid grond voor langere tijd te gebruiken. Hiermee komt wel een andere uitdaging: het overbruggen van de werelden van beleggers en boeren. De grondprijzen zijn nu zo hoog, dat pachtprijzen maar resulteren in een heel gering netto direct rendement (<1%). Direct rendement is rendement uit inkomsten van het land, met name pacht. Hiermee is grond een relatief laag renderend beleggingsproduct. Wil je grond geschikt maken als beleggingsproduct, zonder te speculeren op de indirecte waardeontwikkeling, dan heb je drie opties:
- Boeren zullen meer moeten verdienen, zodat het directe rendement omhoog kan. Het monetair waarderen van ecosysteemdiensten zou een optie zijn.
- De aankoopprijs van de grond moet worden afgewaardeerd zodat pachtprijzen gebaseerd op productieve waarde zich laten vertalen in een minimaal acceptabel netto direct rendement (+/- 1,5%).
- Beleggers waarderen andere waarden, zoals zingeving, zorg en biodiversiteit, zo dat zij genoegen nemen met een zeer gering financieel rendement.
De ambities rondom kringlooplandbouw zijn groots, de uitdagingen om dit te realiseren ook. De nieuwe uitgangspunten in dit artikel geven een handelingsperspectief om deze uitdagingen aan te gaan. Ze kunnen handen en voeten geven aan een toekomstige landbouw waarin de inzet van grond ten dienste staat een diverse en duurzame voedselproductie.
Auteur: Susan Drion (Biodiversity in Business)
Redactie: Marieke Creemers (Hungry Foolish)
Susan Drion behaalde in 2018 haar master aan de Wageningen Universiteit. Ze deelt in dit artikel de inzichten en ervaringen die ze tijdens haar studie MSc Biologische Landbouw heeft opgedaan.
